Chryzantema, czyli japońskie słońce cesarzy

Chryzantemy, nazywane też złocieniami, to jedne z najpopularniejszych kwiatów w Polsce. Spotykane są zarówno w postaci kwiatów ciętych, jak i roślin doniczkowych. Chryzantemy zakwitają jesienią, jakby na pożegnanie lata, a ich płatki przybierają intensywne kolory jesiennych liści. Kwiat ten pochodzi z Chin (uprawiano go już w V w. p.n.e.) i wykształcił ok. 50 różnych gatunków. Według znanych nam współcześnie źródeł jako pierwszy o chryzantemach wspominał chiński mędrzec Konfucjusz. Nazwa chryzantemy pochodzi z greki i dosłownie oznacza "złotokwiat".

W Europie chryzantema pojawiła się w XVIII wieku dzięki francuskiemu żeglarzowi, a w XIX-wiecznej Wielkiej Brytanii - stała się wręcz modna. W Polsce chryzantema jest kojarzona z jesiennym smutkiem i melancholią, a także z pożegnaniem, dlatego widuje się ją często na cmentarzac, gdzie pośród świateł zniczy i w dymnej poświacie, wydobywa swoją tajemniczą urodę. Obok astrów i wrzosów jest uznawana za symbol jesieni i nazywana jesienną różą. W Pieninach można spotkać jedyną polską odmianę żyjąca dziko, czyli Chryzantemę Zawadzkiego.

Tymczasem w Japonii kwiat ten posiada bogatą i ciekawą symbolikę. Tajemnicza chryzantema przywędrowała do Kraju Kwitnącej Wiśni w VIII wieku i uchodzi tam za symbol Słońca i szlachetności. Stanowi także skuteczny talizman, który chroni przed gniewem bogów i demonów w czasie podróży. Ponadto zarówno Japończycy, jak i Chińczycy wierzyli, że zapewnią sobie zdrowie i długie życie, jeśli zażyją kąpieli w rosie zebranej z płatków chryzantem. Gwarantem szczęścia w miłości było, według nich, obmycie twarzy w kroplach chryzantemowej rosy. Nie mogło być inaczej, skoro japońskie przysłowie ludowe głosi, że jeśli chcemy żyć, długo, zdrowo i pomyślnie - powinniśmy pielęgnować chryzantemy w swoim ogrodzie. Chryzantemę opiewano także w literaturze i sztuce japońskiej, np. w XI-wiecznym romansie Opowieść o Genji. W Chinach również kwiat ten jest do dziś otaczany kultem, czego wyrazem jest nazwanie jednego z chińskich miast "Miastem Chryzantem".

Chryzantema o 16 płatkach w kolorze złota została uznana za herb japońskich cesarzy i nieoficjalne godło państwa, dlatego widnieje na fladze cesarskiej, pieczęci cesarza oraz na japońskich paszportach. Kształt kwiatu wyraźnie odwzorowuje tarczę słoneczną, jak również nawiązuje do bogini, która jest patronką japońskiej dynastii. W przeszłości symbolem 16-płatkowej chryzantemy opatrywano znaczki pocztowe, a nawet karabiny używane podczas II wojny światowej.

Chryzantema odgrywa też ważną rolę w japońskiej kuchni oraz medycynie domowej, ponieważ młode liście i płatki są dodawane do zup i innych potraw, a korzenie - po ugotowaniu - leczą migrenę oraz. pomagają wytrzeźwieć. Także napar z kwiatów chryzantemy stosuje się często jako lek na przeziębienia lub rodzaj aromatycznej herbaty. Starą japońską tradycją są też Festiwale Szczęścia i święto Cesarskiej Chryzantemy (9 września), podczas których przyrządza się chryzantemowe wino i ciasteczka.

Urodę chryzantemy doceniono również w Stanach Zjednoczonych, gdzie począwszy od XVIII wieku stanowi ona główną dekorację w czasie jesieni zdobiąc drzwi domów, jak i tworząc halloweenowe kompozycje z lampionami z dyni. Warto też wspomnieć, że Chicago obrało chryzantemę za swój oficjalny symbol w czerwcu 1966 roku.

Chryzantemy to kwiaty bardzo silne i wytrzymałe, ponieważ ich okres kwitnienia może sięgać nawet do połowy grudnia. Umiejętnie sterując uprawą, można doprowadzić do kwitnienia chryzantemy praktycznie w ciągu całego roku. Zazwyczaj wyróżnia się odmiany wielokwiatowe, drobnokwiatowe oraz średniokwiatowe, czyli dekoracyjne. Mogą one występować zarówno w postaci roślin jednorocznych bądź wieloletnich, jak i krzewów. Jako kwiaty cięte chryzantemy mogą pochwalić się niezwykłą kondycją, bowiem stojąc w wazonie, potrafią zachować świeżość nawet przez cały miesiąc.

Kwiaty te są także wdzięcznym tematem dla artystów, by przywołać chociażby intrygujący obraz Olgi Boznańskiej Dziewczynka z chryzantemami (1894), który łączy w sobie cechy malarstwa symbolicznego i impresjonistycznego. Mroczny portret dziecka, utrzymany w ciemnych barwach, kontrastuje tu z bukietem białych chryzantem, który zarazem dopełnia melancholijnego nastroju.

Poeci także nie oparli się urokowi tego kwiatu: o chryzantemach pisali m.in. Władysław Bukowiński (1871-1927), Mieczysław Jastrun (1903-1983), Konstanty Ildefons Gałczyński (1905-1953) czy Zbigniew Maciejowski, autor tekstu znanego tanga z roku 1939 pt. Chryzantemy złociste, śpiewanego przez Janusza Popławskiego i będącego również muzycznym motywem filmowym.


Zbigniew Maciejowski - Chryzantemy złociste

Chryzantemy cudne, szczerozłote
Na wystawie czekały co dzień,
Wysyłając w przestrzeń swą tęsknotę
Od poranku aż po wieczorny cień.
l przyszedł ktoś tak smutny, zadumany,
Co w oczach miał kryształy srebrnych łez,
l w jesienny ranek zapłakany
Wyczekiwań chryzantem nadszedł kres.

Chryzantemy złociste
W kryształowym wazonie
Stoją na fortepianie,
Kojąc smutek i żal.
Poprzez łzy srebrnomgliste
Do nich wyciągam dłonie,
Szepcząc wciąż jedno zdanie:

Czemu odeszłaś w dal?
Nic mnie dzisiaj nie cieszy,
Gdy skończyły się sny.
Któż me serce uleczy
l otrze z oczu łzy?

Chryzantemy złociste,
Uśmiechnijcie się do mnie,
Może wśród dawnych wspomnień
Zaginie żal.

Chryzantemy są pełne temperamentu, ich barwy są niczym płomienie ognia: intensywnie czerwone, pomarańczowe, żółte, choć także różowe lub białe. Miłośnicy kwiatów utrzymują, że piękna i tajemnicza chryzantema w konkursie piękności przegrywa jedynie z różą.

Autor: Anna Alochno-Janas